tommie luyben 

David Mamets toneelstuk RACE was voor het eerst in 2009 te zien op Broadway. Dit seizoen is het de beurt aan het Nationale Toneel. Het stuk speelt zich af op een advocatenkantoor waar aan een precaire zaak wordt gewerkt: een rijke blanke zakenman wordt er van verdacht een zwarte vrouw te hebben aangerand. De gemoederen lopen hoog op; seksistische en racistische argumenten vliegen je om de oren. Actrice Romana Vrede, de nieuwste aanwinst van het Nationale Toneel, speelt een belangrijke rol.

​

Afgelopen week heb je de eerste try-outs gespeeld. Blij?

'Ja, heel erg. De voorstellingen voor publiek waren onwijs interessant. De eerste try-out die we speelden was voor een heel net, volwassen publiek. Ze durfden nauwelijks te reageren. Compleet anders dan de tweede try-out. De zaal zat vol jongeren, met allerlei verschillende achtergronden. Zij reageerden veel puurder op de heftige dingen die op het toneel werden gezegd. De personages nemen geen blad voor de mond en hebben uitgesproken meningen over discriminatie en seksisme. Het 'volwassenere' publiek schrikt en durft zich minder goed te uiten bij gevoelige kwesties als racisme. Jongeren moeten juist vaak keihard lachen. Na afloop van de voorstelling sprak ik een laaiend enthousiast meisje: 'Oh my god! Het was zo herkenbaar; precies wat er aan de hand is. Het liefste wilde ik het podium oprennen en met de acteurs meediscussiëren!' Jongeren herkennen zich in die situaties en zien het niet als een taboe, juist als een lekkere heftige discussie. In vergelijking met de oudere generatie hebben zij veel meer Hindoestaanse, Marokkaanse of Surinaamse vrienden. We leven met allerlei culturen door elkaar, zeker in de grote stad.'

​

Wat voor rol speel je in het stuk?

'Die van Susan, een 25-jarige stagiaire op het advocatenkantoor. Zij wordt daar door de mannen behandeld als een zwarte vrouw: een leuk, knap, sexy maar dommig meisje. Een vriendin vertelde me dat ze ook zo behandeld werd tijdens haar stage. 'Ik heb net zo hard gestudeerd als mijn mannelijke collega's en ben waarschijnlijk nog slimmer ook. Maar omdat ik naast vrouw ook donker ben, zien ze me helemaal als een sexy stoeipoes.’ Al die vooroordelen: dat is de realiteit voor veel net-afgestudeerden.'

​

Wat is de realiteit voor jou, als zwarte actrice in de Nederlandse theaterwereld?

'Theater zou vooruitstrevend moeten zijn, ook in diversiteit. Maar daarin is Nederland echt schandalig wit. Waarom? Ik denk dat regisseurs bang zijn. Kijk bijvoorbeeld naar Alles is Liefde, een film over jonge mensen in Amsterdam. Alle spelers zijn wit! Dat is toch raar? Alsof het een te groot risico is om acteurs met een kleurtje te gebruiken. In dat opzicht ben ik blij dat diversiteit door de overheid gestimuleerd wordt. Ik heb nu net een nieuwe baan bij het Nationale Toneel. Daar ben ik de eerste donkere actrice die een vaste aanstelling heeft gekregen. Sterker nog: geen enkele andere gekleurde actrice in Nederland, België en Duitsland heeft een vast contract. Dat is toch absurd?!'

​

Positieve discriminatie?

'In mijn geval wel, ja. Maar ik ben ook aangenomen omdat ik een hele goede actrice ben. Dat durf ik zonder arrogantie te zeggen. Daarom vind ik het niet vervelend dat ik onder het mom van 'diversiteit' een vast contract heb gekregen. Ik vind het juist goed dat diversiteit gestimuleerd wordt vanuit de overheid, maar het is zo bizar dat de theaterwereld daarin aangestuurd móet worden. Gelukkig zit ik nu in deze positie; ik kan bewijzen dat meer kleur in het theater ook meer publiek genereert omdat veel mensen zich dan kunnen identificeren met de spelers op het toneel.'

​

Word je als donkere actrice vaak getypecast voor 'donkere rollen'?

'Nou, niet zozeer voor donkere rollen, maar ze bellen me nooit voor een hoofdrol in een film of serie. Het is altijd 'de verpleegster', of iets dergelijks. Ik heb ook nog nooit een hoofdrol gespeeld in een toneelstuk. De rol van Susan in RACE is wel een grote rol waar ik heel erg trots op ben, maar ik zou graag eens de leading lady van het stuk willen zijn.'

​

Welke hoofdrol heb je in gedachten?

'Lady Macbeth, in Shakespeares Macbeth. Een hele krachtige, gevaarlijke rol. Zij gedraagt zich niet als een zijig, nuffig typje en laat zich niet ondersneeuwen door mannen. Dat vind ik heel tof. Toen ik jong was, wilde ik heel graag Ophelia spelen in Hamlet. Maar ja, regisseurs denken: Ophelia is een blond, bang meisje. Onzin! Ik vind haar echt een tomboy. Anno 2016 zijn meisjes sowieso niet zo fragiel meer. Ze hebben een duidelijke mening en trekken hun bek echt wel open.'

​

Waarom mogen we RACE niet missen?

'Diversiteit is veel meer een onderwerp dan vroeger. Jongeren zijn gemixt en gemengd en moeten met elkaar dealen. Vroeger was je baas gewoon een witte man van middelbare leeftijd. Tegenwoordig is het heel reëel dat je baas Hindoestaans is. Diversiteit is de realiteit. Laten we taboes doorbreken en de discussie aangaan.'